قسم به فرشتگانقسم به فرشتگان به یکی از موارد قسم در قرآن اطلاق می‌شود. فهرست مندرجات۱.۱ - مورد اول ۱.۲ - مورد دوم ۱.۳ - مورد سوم ۱.۴ - مورد چهارم ۲ - صفات ملائکه ۲.۱ - ملائکه بازدارنده از معاصی ۲.۲ - ملائکه تلاوت‌کننده ۲.۳ - ملائکه صف بسته ۲.۴ - انواع ملائکه ۲.۵ - ملائکه مدبر ۲.۶ - ملائکه شتابنده ۲.۷ - ملائکه وحی ۲.۸ - ملائکه مقسم ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - موارد سوگند به فرشتگان در قرآندر آغاز سوره‌های صافات ، مرسلات ، نازعات و ذاریات به ملائکه، همراه با ذکر صفات آن‌ها سوگند یاد شده است: ۱.۱ - مورد اول(والصافات صفا فالزاجرات زجرا فالتالیات ذکرا ان الهکم لواحد)؛ «سوگند به فرشتگان صف در صف، و به بازدارندگان (از معاصی)، و به خوانندگان ذکر ( قرآن و کتابهای آسمانی)، که خدای شما یگانه است». در تفسیر این آیات بین مفسران اختلاف است. قول مشهور آن است که مقصود، آن دسته از فرشتگانند که به فرمان خدا صف آرایی کرده، از مداخله شیطان در امر وحی مانع می‌شدند و وحی را بر پیامبر می‌خواندند. ۱.۲ - مورد دوم(والمرسلات عرفا فالعاصفات عصفا والناشرات نشرا فالفارقات فرقا فالملقیات ذکرا عذرا او نذرا انما توعدون لواقع)؛ «سوگند به فرشتگانی که از پی هم فرستاده شدند؛ سوگند به فرشتگانی که به سرعت تندباد به انجام حکم حق می‌شتابند؛ سوگند به آن‌ها که وحی حق الهی را نیکو پخش می‌کنند؛ سوگند به آنان که ذکر را القا می‌کنند تا عذر و حجت برای نیکان، و بیم و تهدید برای بدکاران شود، آن چه به شما وعده داده‌اند، حق است». چهار نظریه درباره آیات فوق اظهار شده است: الف) مقصود بادها است؛ ب) پیامبرانند که این وظایف را انجام می‌دهند؛ ج) فرشتگانند که از جانب خداوند ماموریت انجام این کارها را دارند؛ د) فرشتگان وحی. ۱.۳ - مورد سوم(والنازعات غرقا والناشطات نشطا والسابحات سبحا فالسابقات سبقا فالمدبرات امرا)؛ «سوگند به فرشتگانی که در گرفتن جان (کافران) به سختی کوشند؛ سوگند به فرشتگانی که جان (مؤمنان) را به نرمی گیرند؛ سوگند به فرشتگانی که شناکنان هبوط کنند و سوگند به فرشتگان پیشتاز و به فرشتگانی که کار سازند». درباره آیات فوق چهار تفسیر بیان شده است: الف) مجاهدان ؛ ب) ارواح نیکان و پاکان؛ ج) ستارگان ؛ د) فرشتگان. بیشتر مفسران نظریه چهارم را برگزیده‌اند؛ از جمله علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه می‌گوید: این صفات قابلیت انطباق با فرشتگان را دارد و این آیات شباهت زیادی با آیات آغاز سوره صافات و مرسلات دارند؛ با این تفاوت که آن دو سوره فقط به فرشتگان وحی سوگند یاد کرده است؛ ولی در این آیات به مطلق فرشتگان سوگند یاد شده است. ۱.۴ - مورد چهارم(والذاریات ذروا فالحاملات وقرا فالجاریات یسرا فالمقسمات امرا)؛ «سوگند به بادهای ذره افشان و ابرهای گرانبار و سبک سیران و سوگند به فرشتگان تقسیمگر کار». درباره تفسیر این آیات، میان مفسران اختلاف است؛ برخی آن را ادامه سوگندهای قبلی می‌دانند که درباره سوگند به باد است؛ اما بیشتر مفسران، این آیات را درباره فرشتگان دانسته‌اند. مؤید این تفسیر، روایتی از امام علی علیه‌السّلام است که ابن کواء از آن حضرت درباره مقصود از چهار آیه اول سوره ذاریات پرسید. حضرت علی علیه‌السّلام یک یک را بیان فرمود و درباره (فالمقسمات امرا) فرمود: مقصود فرشتگان است. [۹]
رزاقی، ابو القاسم، سوگندهای قرآنی، ص ۷۲-۸۰.
۲ - صفات ملائکه۲.۱ - ملائكه بازدارنده از معاصىقسم خداوند به ملائكه بازدارنده از معاصی و گناهان، براى يگانه بودن معبود راستين: فَالزَّاجِراتِ زَجْراً إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ. بنا بر يك قول «زاجرات» يعنى فرشتگان بازدارنده از گناهان. ۲.۲ - ملائكه تلاوتكنندهقسم خداوند به ملائكه تلاوت‌كننده کتابهای خداوند، براى يگانه بودن معبود راستين: فَالتَّالِياتِ ذِكْراً إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ. بنا بر يك قول «تاليات» يعنى فرشتگان تلاوت كننده كتابهاى خداوند. ۲.۳ - ملائکه صف بستهقسم خداوند به ملائكه براى بيان یگانه بودن خداوند: وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا فَالزَّاجِراتِ زَجْراً فَالتَّالِياتِ ذِكْراً إِنَّ إِلهَكُمْ لَواحِدٌ. بنا بر يك قول «صافات» يعنى فرشتگان صف بسته در آسمان. ۲.۴ - انواع ملائكهسوگند خداوند به انواع ملائكه، براى تأكيد بر وجود نفخه اوّل و دوم در قیامت: وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً يَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةُ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةُ. بنا بر احتمالات، مقصود از «النّازعات»، «النّاشطات»، «السّابحات»، «السّابقات» و «فالمدبّرات» ملائكه است. ۲.۵ - ملائکه مدبرقسم خداوند به ملائكه تدبيركننده امور: فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً. مقصود ملائكه تدبيركننده امور است. ۲.۶ - ملائكه شتابندهقسم خداوند به ملائكه شتابنده، در اجراى وظايف خويش: وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً. ۲.۷ - ملائکه وحیقسم خداوند به فرشتگان وحی، جهت تأكيد بر حتميّت وعده‌های خدا: وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً وَ النَّاشِراتِ نَشْراً فَالْفارِقاتِ فَرْقاً فَالْمُلْقِياتِ ذِكْراً إِنَّما تُوعَدُونَ لَواقِعٌ. بنا بر قولى، مقصود از پنج آيه اوّل، ملائكه است. ۲.۸ - ملائکه مقسمقسم خداوند به فرشتگان تقسيم‌كننده امور، براى حتميّت پاداش عمل: فَالْمُقَسِّماتِ أَمْراً إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ وَ إِنَّ الدِّينَ لَواقِعٌ. ۳ - پانویس۴ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«قسم به فرشتگان». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۳، ص۲۹۲، برگرفته از مقاله «موارد قسم خدا (ملائکه)». |